Tất cả chúng ta, vào một lúc nào đó, đều sẽ thấy hứng thú với sự bí ẩn của các xã hội đã sụp đổ như đế chế Maya cổ xưa và người Yacatan, người dân đảo Phục Sinh, người Anasazi, vùng Lưỡi Liềm Trù Phú, Angor Wat, Đại Zimbabwe.... Một số nhà khảo cổ học đã chỉ ra rằng, có những vẫn đề về môi trường ẩn dưới sự sụp độ của những xã hội này. Nhưng liệu đó có phải là tất cả. Vì rõ ràng, trong cùng một khoảng thời gian, ở rất nhiều nơi khác trên thế giới, các xã hội vẫn đang tiếp tục phát triển qua hàng nghìn năm mà không có dấu hiệu sụp đổ lớn nào, chẳng hạn như Nhật Bản, Java, Tonga và Tikopea... Vậy điều gì làm một số xã hội trở nên mỏng yếu hơn những xã hội khác. Câu trả lời hiển nhiên không hề đơn giản chỉ do một nguyên nhân.
Còn bản thân chúng ta thì sao? Chúng ta có thể học được bài học gì từ những sự sụp đổ đó trong quá khứ? Và làm thế nào để dự đoán và chuẩn bị sẵn sàng để đối mặt với những biến động và khủng hoảng sẽ sảy ra trong tương lai. Những dấu hiệu nào cho thấy sự sụp đổ đang đến gần và giải pháp để chúng ta ngăn chặn chúng là gì? Tất cả sẽ được Jared Diamond lý giải đầy đủ trong bộ sách gồm 4 cuốn nghiên cứu các khía cạnh cốt lỗi trong lịch sử nhân loại: Súng, vi trùng và thép, Sụp đổ, Thế giới cho đến ngày hôm qua và Biến động.
Giống như rất nhiều học giả khác, Jared Diamond đã bị cuốn hút vào cuộc hành trình đi tìm lời giải đáp cho hai câu hỏi :
- Tại sao lịch sử của loài người lại diễn ra như đã diễn ra mà không phải khác đi?
- Tương lai loài người sẽ đi theo con đường nào trong vô số con đường mở ra phía trước?
Với mong muốn đưa ra một quy luật chung nhất cho phép giải thích tiến trình lịch sử của loài người trong “Súng, vi trùng và thép”. Cuốn sách khởi đầu này của Jared Diamond đã cung cấp một lược sử về tất cả mọi người trong khoảng 13.000 năm trở lại đây. Thiết lập mối liên hệ giữa điều kiện tự nhiên với sự phát triển của loài người. Lý giải vì sao các nền văn minh Á – Âu (bao gồm cả Bắc Phi) không chỉ tồn tại được mà còn đi chinh phục các nền văn minh khác. Không phải dựa trên trí tuệ, đạo đức hay ưu thế di truyền, chính sự khác biệt về điều kiện địa lý, khí hậu, động thực vật của các đại lục đã dẫn tới sự khác biệt trong tiến trình phát triển của con người tại các đại lục đó, tác động tới tốc độ phát triển của các cộng đồng, dân tộc khác nhau mà kết quả cuối cùng là sự làm chủ ở mức độ khác nhau các yếu tố vật chất, quyết định sự thắng thế của một số dân tộc lên những dân tộc khác và định hình nên thế giới như hiện tại.
Tiếp theo, cuốn "Sụp Đổ" – vẫn với góc tiếp cận đó - Jared Diamond dựa vào những yếu tố môi trường và cơ cấu xã hội để giải thích lịch sử. Tuy nhiên, trong khi cuốn trước tìm cách lí giải sự thống trị của văn minh phương Tây trên phần lớn thế giới, thì trong tác phẩm này, Diamond nghiền ngẫm nguyên nhân đưa đến sự sụp đổ của một số nền văn minh. Không ít những những cộng đồng từng trải qua giai đoạn thịnh vượng, có tiềm lực mạnh mẽ và tổ chức xã hội tiến bộ hơn hẳn phần còn lại nhưng vân thất bại trong việc ngăn chặn thế giới của mình tan vỡ và bị xóa sổ hoàn toàn? Jared Diamond đã dành toàn bộ cuốn sách thứ hai của ông để lý giải vấn đề này.
Đến cuốn “Thế giới cho đến ngày hôm qua”, Diamond lại thực hiện một cuộc hành trình về quá khứ thứ hai, nhưng lần này là ngay trong hiện tại: Chúng ta có thể học được gì từ các xã hội truyền thống để tạo nên thế giới tốt đẹp hơn cho tất cả? Chúng ta đã tiến thêm được gì và đánh mất gì khi trở nên văn minh hơn? Nhìn vào quá khứ sẽ cho phép chúng ta học lại những gì hữu ích đã bị đánh mất dần trong tiến trình văn minh của loài người? Đi sâu vào phân tích một số cộng đồng, nền văn minh nằm rải rác trên nhiều vùng địa lý khác nhau của thế giới, những cộng đồng dù đạt được mức độ văn minh khác nhau, nhưng đều có điểm chung là đã bị xóa sổ hoàn toàn, cũng như một số cộng đồng, nền văn minh khác đã vượt qua thử thách của thời gian để tiếp tục tồn tại, Diamond đã cố gắng tìm ra những mẫu số chung tạo nên thảm kịch trong các kịch bản “sụp đổ” khác nhau đã từng thực sự xảy ra. Từ đó áp chúng vào thế giới hiện tại để nhận diện những nguy cơ đang hiện hữu, một điều hữu ích hơn nhiều so với chỉ buồn phiền trước những thảm kịch của quá khứ, để có thể lựa chọn sáng suốt hơn cho tương lai.
Từ các mối quan hệ xã hội, các giá trị cốt lõi của người với người, Diamond lại chuyển sang một khía cạnh khác của lịch sử loài người trong “Biến động”. Cuốn sách thứ tư này dường như là sự tiếp nối của “Sụp đổ”. Nếu như trong “Sụp đổ”, Diamond tập trung vào những bài học rút ra từ thất bại, thì trong “Biến động”, ông lại nhìn vào những bài học rút ra từ xử lý thành công các khủng hoảng để tiếp tục tồn tại của một số quốc gia, dân tộc trong quá khứ gần đây.
Cuốn sách được viết từ một số nghiên cứu về cách xử lý khủng hoảng và hậu khủng hoảng của một số quốc gia. Thông qua tìm hiểu cách thức 6 quốc gia hành động trong thời khắc biến động mang tính bước ngoặt ở giai đoạn thế kỷ 19 – 20, Diamond đã thiết lập nên một tập hợp các yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới thành bại của các quốc gia, dân tộc trong thời điểm bước ngoặt. Mỗi quốc gia được phân tích về đặc điểm riêng của họ trong từng yếu tố, cũng như mối liên hệ giữa các yếu tố đó và các giải pháp, động thái từng quốc gia đã thực hiện để vượt qua biến động. Từ mỗi trường hợp, tác giả như thường lệ lại rút ra những tổng kết, bài học mà độc giả có thể tham khảo trong tìm tòi giải pháp cho các vấn đề của chính mình. Đồng thời, Diamond cũng nhấn mạnh điều tưởng chừng đương nhiên nhưng không bao giờ cũ: còn tồn tại là còn phải đương đầu với thử thách, và mỗi thử thách sẽ đòi hỏi những phản ứng không giống nhau để vượt qua để tiếp tục tồn tại.
Cuộc hành trình tìm hiểu về lịch sử loài người để học hỏi từ quá khứ chuẩn bị cho tương lai sẽ không bao giờ dừng lại. Bộ 4 cuốn sách nghiên cứu về lịch sử nhân loại của Jared Diamond thực sự là một công trình có giá trị. Qua việc tìm hiểu bộ sách này, mỗi người sẽ có cái nhìn cân đối và toàn diện hơn về thế giới quanh mình, cũng như ý thức rõ hơn về vai trò của mỗi cá nhân trong duy trì một tương lai tốt đẹp cho các thế hệ tiếp theo.
Alpha Books trân trọng giới thiệu!!
